Этимологические аспекты терминологии в области парикмахерского искусства в турецком языке

Araştırma sırasında ‘Kuaförlük/ Berberlik’ alanında 100 kelime ve kelime tamlaması incelenmiştir. Mesleki terimler kuaför dergileri, ‘Gelin Damat’ dergisi, Türkiye’de bilinen erkek ve bayan kuaförlerin web sayfaları, TDK’nın Türkçe sözlüğü, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, Eski Türkçe Sözlük’ten özel olarak seçilmiştir. Etimoloji bakımından kelimelerin bir kısmı Eski Türkçe, diğer kısmı yabancı kökenlidir.

İncelenen alanın terimler yelpazesi oldukça geniş görüldüğü için, bu makaledeki sözcükler Sarf Malzemeleri, Makaslar, Tıraş ve Saç Bakım Ürünleri, Saç Boyaları, Saç Kesim ve Şekilleri, Bıyık ve Sakal Modelleri tematik grupları ile sınırlandırılmıştır.

İncelenen uzmanlık terimleri olarak tekli sözcüklerin dışında ağırlıkla tamlamalar kullanılmaktadır. Aynı zamanda kuaförlükte kullanılan bazı terimler için Türkçe’de özel bir sözcük bulunmamaktadır. Bu tür terimler açıklama yoluyla oluşturulmaktadır.

Bigudi – (Fr bigoudie) ‘saç sargısı’.[2, 76]

Fön -  ( Alm föhn ‘Alpler’de sıcak güney rüzgârı’ ~  Lat favonis ‘sıcak güney rüzgârı’   < fovere ‘ısıtmak’ ) ‘saç kurutma makinesi’. [2, 167]

Firkete - (İt forchetta ‘sofrada kullanılan çatal’  < forca ‘tarlada kullanılan çatal, bel’ ~ Lat furca) ‘çatal şeklinde saç iğnesi’. [2, 163]

Cımbız - (cinbistra/cımbıstra) (Yun tsimbida < tsimbo ‘çimdik atmak, (pire) ısırmak, (sinek) sokmak’) ‘1. kerpeten, 2. kıl yolacak alet’ 92-93 (< Rtowridl 'Pinzette') ‘kıl gibi ince şeyleri tutmak veya çekmek için kullanılan küçük maşa’. Anadolu ağızlarında cımbıt/cımbız; yemek çatalı, cimbiş, cimbit, cimbiz gibi birtakım biçimler de kullanılır.[9, 70]

Ustura - (Fa ustura a.a. ~ OFa awēstarag a.a.) ‘sakal tıraşı için kullanılan keskin bıçak’. [2, 497]

Briyantin - (Fr brillantine < Fr brillant parlak, parıldayan < Fr briller parlamak ~ İt brillare)  ‘1. çok parlak bir tür ipek [esk.], 2. parlatıcı saç veya sakal yağı’. [2, 83]

Jöle - (Fr gelée a.a., geler ‘donmak, dondurmak’ ~ Lat gelare ~ HAvr *gel- a.a.) ‘1. donmuş şey, buz, 2. jelatinli madde’. [2, 231]

Wax - (İng wax, Germence yazılı örneği bulunmayan *waχsam ‘balmumu’ biçiminden evrilmiştir.[10, 1462]

‘Boya’ sözcüğüyle oluşturulan tamlamalar:

Boya – (XIV. Kıp boyağ) ‘yakı, çivit, kına, boya’. [2, 82]

Boya fırçası: Fırça – (Yun bourtsa ~ OLat Bruscia) ‘sert ve dikenli çalılık, fırça’. [2, 160]

Boya Tası: Tas – (Kıp tas ~ Ar țās)  ‘yassı ve yuvarlak su kabı’. [2, 468]

Boya Kasesi: Kase - (Fa kāsa a.a. ~ Aram kāsā a.a.~  Akad kāsu) - bardak, kupa, çanak, büyük ve yassı bardak. [2, 247]

Boya Sehpası: Sehpa - (Fa/OFa sih pāy) ‘üçayak’. [2, 421]

Boya Önlüğü: Önlük - (Öz Tü öŋğ) ‘ön’+lük yapım eki. [2, 364]

Boya Tarağı: Tarak - (Öz Tü tarγaq) ‘tarak’. [11, 537]

‘Saç’ sözcüğüyle oluşturulan tamlamalar:

Saç - (Öz Tü sač) ‘saç’. [2, 479]

Saç Bonesi: Bone - (Fr bonnet  a.a. ~ EFr bonet ‘bir tür dokuma’) ‘bir tür başlık’. [2, 80]

Saç Spreyi: Sprey (İng spray) ‘zerreleştirilmiş sıvı püskürtme, bu işi yapan aygıt’. [2, 441]

Saç Maskesi: Maske - (Yun maska ~ İt masca ‘1. cadı 2. maske’) ‘maske’. [2, 308]

Saç Filesi: File -  (Fr filee a.a. < fil iplik, lif ~ Lat filum a.a. Filament) ‘her çeşit ağ, ağ şeklinde örme torba’. [2, 161]

Saç Tokası: Toka - (Moğ tuğukay ‘kemer tokası, aşık kemiği, ağırlık ölçmek için kullanılan metal parçası’) ‘kemer tokası’. [2, 483]

Saç Bakım Kremi: Saç - yk.bk. Bakım - 1. Bakma işi; 2. Bir şeyin iyi gelişmesi, iyi bir durumda kalması için verilen emek. Krem - (Fr creme ‘1.kaymak; 2. a.a. ~ OLat crama) ‘1. cildi yumuşatmak için kullanılan merhem, pomat; 2. açık, bej rengi’. [2, 278]

Saç Bakım Ampülü: Saç - yk.bk. Bakım - yk.bk. Ampül - (Fr ampoule a.a. ‘şişecik, cam tüp, ampul’. [2, 42]

Saç Bakım Serumu: Saç - yk.bk. Bakım - yk.bk. Serum - (YLat serum a.a. ~ Lat serum ‘kesilmiş sütün suyu, peyniraltı suyu’ ~ HAvr ser- ‘akmak, sıvı’) ‘kan sıvısı’. [2, 427]

Saç Toniği: Tonik - (Fr tonique ~ OLat tonicus a.a. ~ EYun tonikós τονικός geren, güç veren < EYun teínō, ton- τείνω, τον- germek +ikos → ton

Saç Köpüğü: Köpük -  (ÖzTür  köp-) ‘şişmek, kabarmak, irileşmek’ +Ik. [2, 277]

Saç Maşası - (Fa māşarz/māşa a.a.) ‘kıskaç, pense’. [2, 309]

Siyahlaştırcı - ( Fa siyāh/siyah سياه/سيه kara << OFa syāv a.a. << EFa/Ave syāva- a.a. (= Sans śyāmá श्याम koyu renk, esmer, siyah ) << HAvr *kiē-mo- koyu renk, esmer. ‘Siyah’+laş+tır+cı yapım ekleri. [2, 436]

‘Şampuan’ sözcüğüyle oluşturulan tamlamalar:

Şampuan - (Fr shampooing a.a. ~ İng shampooing saç masajı yapma, özel merhemle saç yıkama [esk.] < Hind śāpo masaj yapma, ovuşturma) ‘saç yıkamaya mahsus sabun’. [2, 452]

Kepeğe Karşı Şampuan (Kepek karşıtı şampuan): Kepek - (Öz Tü kebek ‘saç kepeği’; kepek ‘tahıl kepeği) ‘saç kepeği, tahıl kepeği’, Şampuan - yk.bk.

Tuzsuz Şampuan - Tuz ‘kokusuz, suda eriyen, yiyecekleri tatlandırmada ve korumada kullanılan billürsu madde’ ~ Az duz. - Tkm dūz. - Blk tuz. - KKlp duz. -Kzk tuz. - Krg tuz. -Tuv dus. - Yak tüs. - Çuv tăvar. Eski çağlardan başlayarak kullanılır. Orta Türkçede tüz biçimi geçer. Eski Kıpçakçada tuz (ve duz) olarak kullanılır. Moğolca dabusun ‘tuz’ biçimiyle birleştirilmesi yanlıştır [9, 420] + suz yapım eki, Şampuan - yk.bk.    

‘Makas’ sözcüğüyle oluşturulan tamlamalar:

Makas - (Ar maqāṣṣ ‘koyun kırpma aleti, makas’) ‘makas’. [2, 302]

Ara makas - ‘saçın yoğunluğunun azaltılmasına olanak veren bir makas’. Aynı zamanda ‘Ara Makas’a uzmanlar tarafından ‘Efile Makası’ denilmektedir. Efile, Fr filer ‘çekmek’~ Lat filare ‘ip eğirme, örme’ demektir. [12] Yukarıda görüldüğü gibi  dillerden alıntı kelimelerin bazıları fonetik değişikliklere uğramaktadır. Bunun sebebi Batı dillerden Türkçeye yerleşen kimi sözcüklerin söylenişi telaffuzu zorlaştırmasıdır. Böylece ‘Efile’ sözcüğündeki ‘e’ harfi sonradan eklenmiştir.