Лингвистические особенности научной терминологии тюркских языков в сравнительном аспекте

SONUÇLAR

Türk dillerinde terimlerin dil yapıları ile ilgili aşağıdaki sonuçlara varılmıştır:

1. Her beş dilde de semantik yolla yapılan terimlerin sayısı düşüktür. Bu terimler ya öz Türkçe köklere ya da Arapça-Farsça köklere dayanmaktadır. Türk dilli topluluklarda Arapçanın X. yüzyılında din ve bilim dili olarak, Farsçanın ise edebiyat dili olarak kullanılması Türk dillerine çok sayıda sözcük kazandırmıştır. Bu sözcükler genelde bilim alanlarında temel kavramları karşılamaktadır (Tür.: harf, alfabe, zaman, nokta, madde; Azb.: hәrf, әlifba, zaman, maddә, nöqtә; Kaz.: әріп, әліпби, нүкте, зат; Tat.: хәреф, әлифба, заман, нокта, матдә; Özb.: ҳарф, алифбо, замон, нуқта, модда). Azerbaycan Türkçesinde semantik yolla yapılan terim sayısı diğer Türk dillerine göre biraz daha yüksektir. Bu, Azerbaycan Türkçesinde Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerin daha fazla olmasından kaynaklanmaktadır (sait, samit, ünsiyyәt, hal, mübtәda, cәm, müqavimәt, cәrәyan, rәqәm).

2. En çok başvurulan terim yapma yöntemi söz birleşmesidir. Her beş Türk dilinde de belirtisiz isim tamlaması ve sıfat tamlaması en yaygın yapılardır.

3. Morfolojik yolla yapılan terimler her Türk dilinde taban+ek yapılarındadır. Taban olarak, yalın kök, türemiş kök, birleşik sözcükler kullanılmıştır. Her Türk dilinde de sıkça başvurulan ekler +lXK isimden isim yapma eki ve -(X)ş, -(X)m, -MA fiilden isim yapma ekleridir. Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesinden farklı olarak Kazakça, Tatarca ve Özbekçede -Uw fiilden isim yapma eki yaygın kullanılmaktadır (Kaz.: жұмсару, тарылу, бөлу, өшу, балқу, кеңею; Tat.: нечкәрү, тараю, бүлү, сүнү, эрү, киңәю; Özb.: ундов). Özbekçede bu ek nadir kullanılır. Genelde Kazakça ve Tatarcada -Uw eki ile olan terimler Özbekçede aynı kök ve -(i)ş eki ile karşılanır (юмшаш, тораиш, бўлиш, сўниш, эриш, кенгайиш).

4. Ödünçleme terimler Latince ve Grekçe köklere dayanmaktadır. Bu terimler Azerbaycan Türkçesi, Kazakça, Tatarca ve Özbekçeye Rusça aracılığıyla geçip Rusça yapılara sahiptir. -ия ile biten terimler Türkiye Türkçesinde Latince asıllı terimlerde aynı kök ve -s(z)yon eki ile (диффузия – difüzyon, ассимиляция – asimilasyon), Yunanca asıllı terimlerde aynı kök ve -i eki ile (энергия – enerji, фонология – fonoloji) karşılanmaktadır. Rusça aracığıyla alınan terimlerde sonu dişilik eki -а Türkiye Türkçesinde doğal olarak düşmektedir (теорема – teorem, акустика – akustik, формула – formül).

5. Türkiye Türkçesinde, diğer Türk dillerine göre dilbilim alanında bir kavramın karşılanması için birden fazla karşılığın buluma durumu daha fazladır. Bu durum akademik kurumların veya bilim insanların farklı tercihleri ve bilim anlayışların zamanla değişmesi ile açıklanabilmektedir. Bu durum Türk dillerindeki terim ortalığını olumsuz etkilemektedir. Aynı şekilde Kazakçada da görülen lehçeye özgülük Türk dilleri için ayırıcı tesir yaratmaktadır (Türk dillerinde kullanılan fiil yerine Tür. eylem, Kaz. етістік gibi).