Влияние османско-турецкого языка на формирование татарского литературного языка в начале ХХ века: На примере альманаха «Миръат» (1900-1909)

Bilindiği gibi çokluk eki, getirildiği ismin birden fazla sayıda olduğunu belirtir. Tatarcada çokluk anlamı –lar/-ler, -nar/ -ner ekleri eklenerek yapılmaktadır. Türkçede ise ancak –lar/-ler eki kullanılmaktadır. Mecmuada çokluk eklerinin Osmanlıca şekilleri kullanılmaktadır: لر مسلامان möselmanlar – (tat. möselmannar) - tür.müslümanlar; زمانلر zamanlar – (tat. zamanlar) - tür.zamanlar; یازعانلر yazganlar – (tat. yazgannar) – tür. yazmışlar; یاپونلر yapunlar –(yaponnar) - tür. japonlar; آدملر adämlär –(ädämnär) - tür.adamlar.

“Mir’at” mecmuasını inceleme sürecinde Tatarcaya özgü ‘üz’ (Türkçe ‘kendi’) dönüşlü zamiri yanısıra Türkçe varyantının, yani ‘kendi’ zamirinin kullanıldığını belirlemekteyiz. Örneğin:

كوزكيدا كورنكان علما و ايشان كند لرني اصلاح ايتمه لي - [Közge’dä kürengän ulema vä išan kendilärini ıslah etmäli] [Mir’at 10, S.3].

حالده اولديغى خرستيان مذھبى و روس کنديسي پوشکين شاعر - [Šair Puškin kendisi Rus vä mäzhäbi hristiyan olduğu haldä] [Mir’at 5, S.17].

Hâl ekleri, isimleri genel olarak kendilerinden sonra gelen fiillere, bazen de yine kendilerinden sonra gelen isimlere veya son çekim edatlarına bağlarlar. Tatarca ve Türkçedeki hâl eklerinin kökleri aynıdır, ama, bazı farklılıklar da vardır. Meselâ incelediğimiz makalelerde daha çok Ayrılma hâli kullanılmaktadır. Türkçede ayrılma hâli ekleri: -dan/-den, -tan/-ten ekleridir, Tatarcada: -dan/-den, -tan/-ten, -nan/-nen. Tatar dilindeki bazı kelimelerde kökün son sessizi, ekin ilk sessizini asimile ediyor. Fakat “Mir’at” dergisinde Türkçe şekli kullanılmaktadır:

Astından (tür.altından) (tat.- astınnan) - استندن, üzenden (tür. Kendisinden) (tat.üzennän) – اوزندن, andan (tür.ondan) (tat.- annan) - اندن, sebebinden (tat.-säbäbennän) - سببندن , tarafından (tat.-tarafınnan) - طرفندن. Sıfatlar. Niteleme sıfatları. Varlık veya kavramları, durum, biçim, renk, yapı vb bakımlardan niteleyen sıfatlardır. İncelediğimiz makalelerde Türkçeye özgü aşağıdaki niteleme sıfatlarıyla karşılaşmaktayız:

چركن – çirkin (tat.yämsez) [Mir’at 6, S.21], دوزكون düzgün (tat. tigez) [Mir’at 6, S.9], كوچك – küçük (tat. kečkenä) [Mir’at 6, S.21] v.s.

Belirsizlik sıfatları. İsimleri belirsiz olarak belirten sıfatlardır (birkaç, bazı, çoğu, her,fazla,hiç v.s.)

يوق آقچه كه اداره لكن ٬ قيليندى بنا لر خانه يتيم شهرلرده بعض - [Bazı şähärlärdä yetimhaneler bina qılındı, lâkin idarege akça yuk] (bazı - tat. kayber) [Mir’at 1, S.14].

وار فكرمز ايتمك نشر آثارلر چوق بر Birçok eserler neşr itmek fıkrimiz var. (birçok – tat. şaktıy) [Mir’at 1, S.20].

Zamirler. Araştırdığımız mecmuada farklı yollarla yapılmış zamirlere rastlanmaktadır. Örneğin Tatarcaya ve aynı zamanda Türkçeye özgü tekrarlama usulü görülmektedir.

كتاب نكزنى تكرار تكرار اوقدم – Kitabınıznı tekrar tekrar okudum (tekrar tekrar – tat. kabat kabat) [Mir’at 5, S.3].

ايدرز ملاحظه برر برر آيروجه برنى هر بونلارنڭ - Bunların her birini ayrıca birer birer mulahaza ederiz. (birer birer – tat. berӓm berӓm) [Mir’at 21, S.4].